Muỗi vằn là côn trùng trung gian truyền bệnh sốt xuất huyết Dengue

Bệnh sốt xuất huyết Dengue có thể xảy ra quanh năm, nhưng dịch thường phát triển vào các tháng có mưa nhiều là tháng 5, 6, 7, 8, 9, 10,11.  Bệnh gặp ở cả trẻ em và người lớn. Đặc điểm của sốt xuất huyết Dengue là sốt, xuất huyết và thoát huyết tương, có thể dẫn đến sốc giảm thể tích tuần hoàn, rối loạn đông máu, suy tạng, nếu không được chẩn đoán sớm và xử trí kịp thời dễ dẫn đến tử vong.

Triệu chứng và diễn biến của bệnh

Bệnh sốt xuất huyết Dengue có biểu hiện đa dạng, diễn biến nhanh chóng từ nhẹ đến nặng. Bệnh thường khởi phát đột ngột và diễn biến qua ba giai đoạn: giai đoạn sốt, giai đoạn nguy hiểm và giai đoạn hồi phục.

Giai đoạn sốt

- Người bệnh có sốt cao đột ngột, liên tục.

- Nhức đầu, chán ăn, buồn nôn.

- Đau cơ, đau khớp, nhức hai hố mắt.

- Nghiệm pháp dây thắt dương tính.

- Da xung huyết. Thường có chấm xuất huyết ở dưới da, chảy máu chân răng hoặc chảy máu mũi.

Giai đoạn nguy hiểm:  Thường từ ngày thứ 3-7 của bệnh

*  Người bệnh có thể còn sốt hoặc đã giảm sốt.

* Có thể có các biểu hiện sau:

- Đau bụng: đau bụng nhiều và liên tục hoặc tăng cảm giác đau nhất là ở vùng gan.

- Vật vã, lừ đừ, li bì.

- Gan to > 2cm dưới bờ sườn, có thể đau.

- Nôn ói.

- Thoát huyết tương do tăng tính thấm thành mạch (thường kéo dài 24-48 giờ), biểu hiện:

+ Tràn dịch màng phổi, mô kẽ (có thể gây suy hô hấp), màng bụng, phù nề mi mắt. + Nếu thoát huyết tương nhiều sẽ dẫn đến sốc với các biểu hiện vật vã, bứt rứt hoặc li bì, lạnh đầu chi, mạch nhanh nhỏ, huyết áp kẹt hoặc tụt huyết áp, không đo được huyết áp, mạch không bắt được, da lạnh, nổi vân tím (sốc nặng), tiểu ít.

- Xuất huyết.

+ Xuất huyết dưới da: Nốt xuất huyết rải rác hoặc chấm xuất huyết thường ở mặt trước hai cẳng chân và mặt trong hai cánh tay, bụng, đùi, mạn sườn hoặc mảng bầm tím.

+ Xuất huyết niêm mạc như chảy máu chân răng, chảy máu mũi, nôn ra máu, tiêu phân đen hoặc máu, xuất huyết âm đạo hoặc tiểu máu.

+ Xuất huyết nặng: chảy máu mũi nặng (cần nhét bấc hoặc gạc cầm máu), xuất huyết âm đạo nặng, xuất huyết trong cơ và phần mềm, xuất huyết đường tiêu hóa và nội tạng (phổi, não, gan, lách, thận), thường kèm theo tình trạng sốc, giảm tiểu cầu, thiếu oxy mô và toan chuyển hóa có thể dẫn đến suy đa phủ tạng và đông máu nội mạch nặng. Xuất huyết nặng cũng có thể xảy ra ở người bệnh dùng các thuốc kháng viêm như acetylsalicylic acid (aspirin), ibuprofen hoặc dùng corticoit hoặc người có tiền sử loét dạ dày-tá tràng, viêm gan mạn.

- Một số trường hợp nặng có thể gây:

+ Tổn thương gan nặng/suy gan cấp.

+ Tổn thương/suy thận cấp.

+ Tổn thương não: Rối loạn tri giác (sốt xuất huyết Dengue thể não).

+ Viêm cơ tim, suy tim, hoặc suy chức năng các cơ quan khác.

Giai đoạn hồi phục: Thường vào ngày thứ 7-10 của bệnh

- Người bệnh hết sốt, toàn trạng tốt lên, thèm ăn, tiểu nhiều.

- Có thể phát ban hồi phục hoặc ngứa ngoài da.

- Có thể có nhịp tim chậm, không đều, có thể có suy hô hấp do quá tải dịch truyền.

Xét nghiệm xác định căn nguyên

Để xác định người bệnh có vi rút Dengue trong máu hay không, các bác sỹ dựa vào 3 xét nghiệm chính gồm: xét nghiệm kháng nguyên Dengue NS1, xét nghiệm kháng thể IgM và xét nghiệm kháng thể IgG.

- Xét nghiệm kháng nguyên Dengue NS1: Thường được chỉ định xét nghiệm khi bệnh nhân nghi mắc sốt xuất huyết từ ngày thứ 1 đến ngày thứ 3.

- Xét nghiệm kháng thể IgM: Thường được chỉ định khi bệnh nhân mắc bệnh ngày thứ 4, thứ 5 của bệnh, kháng thể này được sinh ra chống lại virus Dengue gây sốt xuất huyết trong giai đoạn cấp tính. 

- Xét nghiệm kháng thể IgG: Kháng thể IgG xuất hiện trong cơ thể người bệnh sau giai đoạn nhiễm virut Dengue cấp tính từ 10 - 14 ngày trở đi và tồn tại suốt đời. Do đó, xét nghiệm kháng thể này chỉ có thể xác định người bệnh có từng nhiễm virus Dengue hay chưa, không dùng để chẩn đoán cho bệnh nhân ở tình trạng sốt cấp tính.

Ngoài ra, tùy theo tình trạng và thời gian mắc bệnh mà bác sỹ  có thể chỉ định làm các xét nghiệm khác để hỗ trợ chẩn đoán.

Điều trị sốt xuất huyết Dengue tại nhà

Theo Tổ chức Y tế thế giới năm 2009, bệnh sốt xuất huyết Dengue được chia làm 3 mức độ:

- Sốt xuất huyết Dengue.

- Sốt xuất huyết Dengue có dấu hiệu cảnh báo.

- Sốt xuất huyết Dengue nặng.

Với sốt xuất huyết Dengue có dấu hiệu cảnh báo và sốt xuất huyết Dengue nặng, người bệnh phải điều trị tại bệnh viện.

Đối với sốt xuất huyết Dengue, phần lớn các trường hợp đều được điều trị tại nhà và theo dõi tại y tế cơ sở, chủ yếu là điều trị triệu chứng và phải theo dõi chặt chẽ phát hiện sớm sốc xảy ra để xử trí kịp thời.

Những trường hợp sốt xuất huyết Dengue cần xem xét  nhập viện điều trị gồm:

- Sống một mình.

- Nhà xa cơ sở y tế, không thể nhập viện kịp thời khi bệnh trở nặng.

- Gia đình không có khả năng theo dõi sát.

- Trẻ nhũ nhi.

- Dư cân, béo phì.

- Phụ nữ có thai.

- Người lớn tuổi (≥60 tuổi).

- Bệnh mạn tính đi kèm (thận, tim, gan, hen, COPD kém kiểm soát, đái tháo đường, thiếu máu tan máu...).

Điều trị  sốt xuất huyết Dengue tại nhà

Thuốc: Hiện tại vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu dành cho bệnh nhân sốt xuất huyết Dengue, phương pháp chủ yếu sử dụng là điều trị triệu chứng, bù dịch, nâng cao sức đề kháng bằng dinh dưỡng hợp lý và theo dõi diễn biến bệnh, cụ thể:

- Nếu sốt cao ≥ 38,5°C: cho uống thuốc hạ nhiệt, nới lỏng quần áo và lau mát người bằng nước ấm.

- Thuốc hạ nhiệt chỉ được dùng là paracetamol đơn chất, liều dùng từ 10-15mg/kg cân nặng/lần, cách nhau mỗi 4-6 giờ/1lần.

Chú ý:

+ Tổng liều paracetamol không quá 60mg/kg cân nặng/24 giờ.

+ Không dùng aspirin (acetylsalicylic acid), analgin, ibuprofen để điều trị vì có thể gây xuất huyết, toan máu.

Bù dịch

Bù dịch sớm bằng đường uống: Khuyến khích người bệnh uống nhiều nước oresol hoặc nước trái cây (nước dừa, cam, chanh, ...) hoặc nước cháo loãng với muối.

Dinh dưỡng

- Nên ăn các loại thức ăn mềm, dễ tiêu, đầy đủ chất dinh dưỡng dạng lỏng như cháo, súp hoặc cơm nát, mỗi lần ăn một ít.

- Tránh ăn uống những thực phẩm có màu nâu hoặc đỏ như xá xị, sô cô la, tiết (heo bò, gà…)... để hạn chế gây nhầm lẫn với xuất huyết tiêu hóa.

- Không nên ăn những loại thức ăn có nhiều dầu mỡ, gây khó tiêu, đầy bụng. Không uống rượu bia, chất kích thích.

Chế độ nghỉ ngơi

Nghỉ ngơi tại giường, tránh căng thẳng hay vận động mạnh. Súc họng bằng nước muối sinh lý hoặc nước súc họng sát khuẩn, không dùng bàn chải đánh răng cho đến khi có hướng dẫn của nhân viên y tế.

Theo dõi diễn biến bệnh

Người bệnh sốt xuất huyết Dengue điều trị tại nhà cần tái khám và làm xét nghiệm theo hẹn của bác sỹ. Đi khám lại ngay khi có một trong các dấu hiệu sau:

- Người bệnh thấy khó chịu hơn mặc dù sốt giảm hoặc hết sốt.

- Không ăn, uống được.

- Nôn ói nhiều.

- Đau bụng nhiều.

- Tay chân lạnh, ẩm.

- Mệt lả, bứt rứt.

- Chảy máu mũi, miệng hoặc xuất huyết âm đạo.

- Không tiểu trên 6 giờ.

- Biểu hiện hành vi thay đổi như lú lẫn, tăng kích thích, vật vã hoặc li bì.

Phòng bệnh sốt xuất huyết Dengue

Phòng chống muỗi đốt và diệt muỗi vẫn là phương pháp chính để ngăn ngừa sự lây lan của dịch bệnh.

Do đó, cần tránh muỗi đốt bằng cách: Ngủ màn, bôi kem chống muỗi.

Bên cạnh đó cần diệt muỗi và loăng quăng: dọn dẹp nhà cửa luôn thoáng mát, sạch sẽ, ngăn nắp. Không để các dụng cụ chứa nước hoặc nếu có phải đậy nắp và thường xuyên thay rửa, loại bỏ các ổ nước đọng.

Phối hợp với chính quyền trong các đợt phun hóa chất phòng chống dịch.

Thanh Thuỷ

Nguyễn Thanh Thủy