Theo Tổ chức Y tế thế giới, các bệnh không lây nhiễm chủ yếu là bệnh tim mạch, tiểu đường, ung thư và các bệnh hô hấp mãn tính là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên toàn thế giới, là 7 trong 10 nguyên nhân chính gây tử vong, tương đương với 74% tổng số ca tử vong trên toàn cầu.

Tại Việt Nam, bệnh không lây nhiễm là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong. Cứ 10 người chết có gần 8 người chết do bệnh không lây nhiễm. Ước tính năm 2016, tử vong do bệnh không lây nhiễm chiếm 77%. Tuy nhiên, có tới 78-80% bệnh nhân bệnh không lây nhiễm chưa được quản lý điều trị.

Việc điều trị thuốc ARV đã giúp tăng tuổi thọ cho người nhiễm HIV, nhưng cùng với việc tuổi thọ tăng lên, người nhiễm HIV phải đối mặt với các bệnh lý mãn tính như tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, tiểu đường,...

Theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới về gói can thiệp thiết yếu bệnh không lây nhiễm tháng 3/2021, người bệnh HIV nếu không được phát hiện và chẩn đoán theo dõi điều trị sớm bệnh không lây nhiễm, việc điều trị sẽ phức tạp, có các biến chứng và có thể đưa đến tử vong.

Đánh giá được tầm quan trọng của việc cần có các can thiệp sớm về các bệnh không lây nhiễm trên người nhiễm HIV, Dự án Tăng cường hỗ trợ kỹ thuật phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam (Dự án EPIC) đã đưa hoạt động sàng lọc và quản lý các bệnh không lây nhiễm vào kế hoạch năm 2023 của 6 tỉnh/thành phố dự án để triển khai tại các cơ sở điều trị HIV/AIDS.

Trong giai đoạn đầu, Dự án sẽ tập trung vào 3 bệnh không lây nhiễm hay gặp là tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, đái tháo đường và 3 yếu tố nguy cơ gây bệnh là hút thuốc lá, lạm dụng rượu bia và thừa cân, béo phì.

Tất cả người bệnh trên 18 tuổi đang điều trị HIV/AIDS tại các cơ sở y tế sẽ được sàng lọc các bệnh không lây nhiễm định kỳ 6 tháng/lần, dựa trên kết quả khám sàng lọc, người bệnh có nghi ngờ mắc bệnh không lây nhiễm (tăng huyết áp, rối loạn chuyển hóa Lipid máu hoặc đái tháo đường) sẽ được chuyển chuyển khoa phù hợp để chẩn đoán và điều trị chuyên khoa.

Bệnh nhân có một trong các yếu tố nguy cơ thừa cân, béo phì, hút thuốc hoặc lạm dụng rượu bia sẽ được cán bộ cơ sở điều trị tư vấn giảm nguy cơ hoặc chuyển đến cơ sở khác cung cấp dịch vụ tư vấn, hỗ trợ. Trong suốt quá trình điều trị bệnh không lây nhiễm, người bệnh HIV vẫn được cơ sở điều trị theo dõi, tư vấn và hỗ trợ thường xuyên.

Đây là một mô hình lồng ghép khám, điều trị HIV/AIDS với việc sàng lọc, chuyển gửi và theo dõi các bệnh không lây nhiễm trong người bệnh HIV, giúp bệnh nhân phát hiện và điều trị bệnh không lây nhiễm sớm, tuân thủ điều trị ARV tốt, tăng chất lượng điều trị ARV cũng như cải thiện sức khỏe và chất lượng cuộc sống.

Sau thời gian triển khai ban đầu tại các cơ sở điều trị HIV/AIDS do dự án hỗ trợ, hoạt động sẽ được nhân rộng tại toàn bộ các cơ sở trên địa bàn các tỉnh thành dự án. Đồng thời, các bệnh không lây nhiễm khác sẽ tiếp tục được đưa vào sàng lọc cho người bệnh HIV như ung thư cổ tử cung, sức khỏe tâm thần và sẽ được triển khai rộng rãi trên toàn quốc.

Việt Nam

Ngô Thùy An